سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) و مکمل‌یاری ملاتونین و منیزیم

مقدمه

سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) وضعیتی شایع و پیچیده با اختلالات تولید مثلی (باروری)، متابولیکی و سلامت روانی است. گفته شده است که ۸-۱۳ درصد زنان در سن باروری را درگیر می‌کند. PCOS با دامنه گسترده‌ای از اختلالات متابولیکی و غدد درون ریز غیر طبیعی مرتبط است. این اختلالات شامل هایپرانسولینمی، هایپرگلایسمی، تحمل گلوکز، دیس‌لیپیدمی و چاقی است که به عنوان اجزای سندروم متابولیک (MetS) در نظر گرفته می‌شود.

مقاومت به انسولین و هایپرانسولینمی جبرانی نقش مهمی در پیشرفت PCOS دارند. انسولین اضافی سنتز اندروژن را در تخمدان و فوق کلیه تحریک می‌کند. همچنین، سنتز گلوبولین متصل به هورمون جنسی (SHBG) را در کبد مهار می‌کند و سطح تستوسترون آزاد را افزایش می‌دهد. از آن جایی که مقاومت به انسولین یکی از مشخصه‌های مهم PCOS می‌باشد، زنان مبتلا به PCOS در معرض بالای دیابت نوع دو و مشکلات متابولیکی مربوطه هستند.

از طرف دیگر، آدیپوکاین‌هایی مانند لپتین که از محصولات ژن چاقی می‌باشد، نقش مهمی در هموستاز وزن بدن ایفا می‌کند. همچنین، بر عملکرد و تولید مثل غدد جنسی تاثیر دارد. این ممکن است باعث پیشرفت دیابت نوع دو و مقاومت به انسولین شود. بنابراین، لپتین نیز می‌تواند در PCOS درگیر باشد.

همچنین، مشکلات خواب در سندروم تخمدان پلی کیستیک PCOS شایع می‌باشد و برخی از انواع آن می‌تواند مقاومت به انسولین را بدتر کند.

تغییرات و بهبود سبک زندگی (رژیم غذایی، فعالیت ورزشی و رفتار) اصلی‌ترین درمان سندروم تخمدان پلی کیستیک PCOS می‌باشد. مکمل‌های تغذیه‌ای نیز در کنترل سندروم تخمدان پلی کیستیک توجه زیادی را به خود جلب کرده است.

هدف از مطالعه حاضر، بررسی تاثیر مکمل‌های منیزیم و ملاتونین با هم و به صورت مجزا بر متابولیک و سطح هورمون‌های جنسی در زنان مبتلا به PCOS می‌باشد.

مکمل‌ها

ملاتونین

ملاتونین هورمونی است که از غده پینه‌آل ترشح می‌شود و ریتم شبانه روزی، چرخه خواب و باروری را تنظیم می‌کند. غلظت زیاد ملاتونین در مایع فولیکولی برای فولیکولوژنز (رسیدن به فولیکول بالغ)، تخمک گذاری و کیفیت تخمک ضروری می‌باشد. در حالی‌که، غلظت پایین ملاتونین فولیکولی احتمالا در ایجاد عدم تخمک گذاری و کیفیت پایین تخمک در سندروم تخمدان پلی کیستیک مسئول است.

نشان داده شده است که ملاتونین اثر ضد بر عملکرد جنسی از طریق کاهش مستقیم تولید تستوسترون دارد. همچنین، اثر مثبت آن بر برخی اجزای سندروم متابولیک نشان داده شده است. در مطالعات پیشین نشان داده شده است که ملاتونین بر نامنظمی‌های قاعدگی و هایپرآندروژنیسم تاثیر مثبت دارد. هایپرآندروژنیسم با التهاب مزمن و استرس اکسیداتیو رابطه نزدیکی دارد.

منیزیم

منیزیم، با توجه به اثرش بر افزایش حساسیت به انسولین احتمالا بر سندروم تخمدان پلی کیستیک PCOS تاثیر دارد. هایپومنیزیمی (کمبود منیزیم) احتمال خطر PCOS را تا ۱۹ برابر افزایش می‌دهد. همچنین، کمبود منیزیم با مقاومت به انسولین مرتبط است. منیزیم فعالیت ضد التهابی دارد و حساسیت به انسولین را بهبود می‌بخشد.

تاثیر مکمل‌یاری منیزیم بر متابولیسم انسولین، تری‌گلیسیرید سرمی و کلسترول کل در زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک نشان داده شده است. همچنین، برخی مطالعات تاثیر مکمل‌یاری منیزیم را بر شاخص توده بدنی (BMI)، سطح تستوسترون، DHEA و هورمون LH در زنان مبتلا به PCOS گزارش کرده‌اند.

روش مطالعات مکمل‌یاری منیزیم و ملاتونین

شرکت کنندگان در مطالعه حاضر، زنان ۱۸ تا ۴۰ ساله با BMI<35 بودند. آزمودنی‌ها به طور تصادفی به ۴ گروه تقسیم شدند. گروه اول (گروه مکمل مشترک، ۲۰ بیمار)، ۲ قرص ملاتونین (هرکدام ۳ میلی‌گرم) و ۲۵۰ میلی‌گرم قرص منیزیم اکساید؛ گروه دوم (گروه مکمل ملاتونین، ۱۸ بیمار)، ۲ قرص ملاتونین (هرکدام ۳ میلی‌گرم) و یک پلاسیبو منیزیم اکساید؛ گروه سوم (گروه مکمل منیزیم، ۲۰ بیمار)، ۲۵۰ میلی‌گرم قرص منیزیم اکساید و ۲ پلاسیبو ملاتونین؛ و گروه چهارم (گروه پلاسیبو، ۱۹ نفر)، ۲ پلاسیبو ملاتونین و یک پلاسیبو منیزیم اکساید دریافت کردند. آزمودنی‌ها قرص‌ ملاتونین را شب قبل از خواب و منیزیم را عصر به مدت ۸ هفته متوالی مصرف کردند. آن‌ها همچنین، الگوی سبک زندگی معمول خود (فعالیت ورزشی و رژیم غذایی) را حفظ کردند.

نمونه‎‌های خونی پس از ۱۲ ساعت ناشتایی پس از خواب شب، پیش و پس از مداخله جمع‌آوری شد. قند خون ناشتا (FBS)، تری‌گلیسیرید (TG)، کلسترول کل (TC)، کلسترول لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL-C)، غلظت LDL-C و منیزیم اندازه‌گیری شدند. همچنین، سطح انسولین سرمی، تستوسترون سرمی، SHBG، شاخص آندروژن بالا (FAI)، لپتین سرمی، مدل ارزیابی هموستاز مقاومت به انسولین (HOMA-IR) و مدل ارزیابی هموستاز عملکرد بتا (HOMA-β، homeostatic model assessment β cell function ) اندازه‌گیری شدند. BMI و دور کمر (WC) نیز اندازه گیری شدند. علاوه‌بر این، کیفیت خواب نیز توسط شاخص PSQI (Iranian version of the Pittsburg Sleep Quality Index) بررسی شد.

نتایج مکمل‌یاری ملاتونین و منیزیم

پس از ۸ هفته مداخله، وزن، BMI و WC در گروه مکمل مشترک به طور معناداری کاهش یافت. در گروه ملاتونین و منیزیم نیز کاهش معناداری در WC مشاهده شد. سطح منیزیم سرمی در گروه مکمل مشترک و گروه مکمل منیزیم به طور معناداری افزایش یافت. این افزایش در گروه منیزیم بیشتر از سایر گروه‌ها بود.

پس از ۸ هفته مداخله، میانگین PSQI در دو گروه مکمل مشترک و ملاتونین کاهش معناداری یافت (نشان‌دهنده بهبود خواب).

در زنانی که ملاتونین و منیزیم دریافت کرده بودند، پارامترهای هموستاز گلوکز (انسولین و HOMA-IR)، کلسترول سرمی، LDL-C و سطح تستوسترون در مقایسه با سطح پایه به طور معناداری کاهش یافت. سطح سرمی تستوسترون در گروه ملاتونین نیز کاهش یافت. در دو گروه مکمل مشترک و ملاتونین سطح سرمی HDL-C افزایش یافت. در گروه پلاسیبو، سطح انسولین در گردش و FAI به طور معناداری افزایش یافت.

بحث و تحلیل نتایج

نتایج مطالعه حاضر نشان داد که مصرف هر دو مکمل منیزیم و ملاتونین در زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک تاثیرات مفیدی بر کیفیت خواب و تستوسترون کل بدن دارد. علاوه بر این، مکمل‌یاری ملاتونین به تنهایی با کاهش معناداری در امتیاز PSQI در زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک PCOS همراه است.

یکی از یافته‌های اصلی این مطالعه، تاثیر مثبت ملاتونین (به تنهایی یا در ترکیب با منیزیم) بر تستوسترون بود. شواهد نشان می‌دهد که ملاتونین یک پاک کننده قوی رادیکال‌های آزاد و یک آنتی اکسیدان اندوژنز موثر است. ملاتونین دارای اثرات محافظتی، به ویژه در اندام‌های تولید مثل زنان است.

با وجود اینکه، این مطالعه اثر معناداری از مکمل‌یاری منیزیم بر شاخص‌های گلایسمی (FBS، انسولین و HOMA-IR) نشان نداد، مصرف منیزیم با ملاتونین تاثیر محافظتی بر انسولین و در زنان مبتلا به PCOS داشت.

همچنین، ترکیب مصرف ملاتونین و منیزیم بر بهبود پارامترهای متابولیک شامل کلسترول، LDL-C و HDL-C موثرتر است. همچنین، مصرف ملاتونین به تنهایی سطح سرمی HDL-C را به طور معناداری افزایش داد.

با وجود اینکه در نتایج این مطالعه اثر معناداری از ملاتونین و/یا منیزیم بر سطوح سرمی لپتین یافت نشد، مطالعات پیشین نشان می‌دهند که ملاتونین می‌تواند پیشرفت هیپرانسولینمی را کاهش دهد. در واقع، به نظر می‌رسد که ملاتونین سنتز لپتین را تنظیم می‌کند. کمبود ملاتونین یا نابود کردن گیرنده‌های ملاتونین می‌تواند منجر به مقاومت به لپتین شود.

محدودیت‌های مطالعه

یکی از محدودیت‌های مطالعه حاضر، دوره کوتاه مکمل‌یاری می‌باشد. همچنین، تعداد کم شرکت کنندگان، عمومی سازی و تعمیم نتایج این مطالعه را با محدودیت روبرو کرده است.

مکمل‌یاری ملاتونین و منیزیم چه نتیجه‌ای در PCOS دارد؟

یکی از مشکلات اصلی در زنان مبتلا به PCOS ناباروری می‌باشد. با توجه به اثر مثبت ملاتونین و منیزیم بر بهبود چرخه قاعدگی، تجویز این دو ترکیب، به عنوان درمان، برای کنترل بیماران ناباروری که در آن‌ها ناباروری به دلیل کیفیت پایین تخمک و عدم تخمک گذاری رخ می‌دهد، امید جدیدی را برای بیماران نابارور ایجاد کرده است. با این حال، جهت آگاهی از تاثیر طولانی مدت ملاتونین و منیزیم بر چرخه قاعدگی و متعاقبا بر کنترل باروری به مطالعات بیشتری در این زمینه نیاز دارد.

به‌طور کلی، نتایج نشان داد که ترکیب مصرف ملاتونین و منیزیم به مدت ۸ هفته در زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک تاثیرات مثبتی بر کیفیت خواب و تستوسترون کل دارد. همچنین، مصرف ملاتونین به تنهایی موجب کاهش معناداری در امتیاز PSQI شد (نشان دهنده بهبود خواب). همچنین، ترکیب منیزیم و ملاتونین بر بهبود پارامترهای متابولیکی شامل سطوح سرمی کلسترول، LDL-C، HDL-C، انسولین و HOMA-IR موثرتر است.
به طور کلی ورزش و تغذیه در خانم های مبتلا به PCOS بسیار حائز اهمیت است که با دریافت برنامه مناسب خود میتوانند آن را به دست آورند.

مطالعه:

Alizadeh, M., Karandish, M., Jafarabadi, M. A., Heidari, L., Nikbakht, R., Rezaei, H. B., & Mousavi, R. (2021). Metabolic and hormonal effects of melatonin and/or magnesium supplementation in women with polycystic ovary syndrome: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Nutrition & Metabolism, ۱۸(۱), ۱-۱۱.